Dlaczego Wikipedia nie zawsze jest wiarygodnym źródłem informacji?

Wikipedia jest bardzo łatwo dostępnym i wygodnym źródłem informacji. Zawiera jednocześnie wiele merytorycznych i treściwych informacji, które w wielu przypadkach są obszerniejsze niż ich odpowiedniki w papierowych czy elektronicznych encyklopediach. Jednak w wielu przypadkach powoływanie się na nią w profesjonalnych pracach naukowych, rozprawkach czy innych pracach może w konsekwencji przysporzyć autorowi wielu problemów. Dlaczego tak się dzieje i jak uniknąć nieprzyjemności korzystając z tej encyklopedii.

Wikipedii z pewnością nikomu przedstawiać nie trzeba. W skrócie więc napiszę, że ideą jej powstania było stworzenie miejsca, w którym ludzie mogą w sposób nieskrępowany, wygodny i łatwo dostępny dzielić się posiadaną wiedzą. W efekcie miało być zebranie – i udostępnienie wszystkim – całej wiedzy ludzkości, do której każdy mógłby dołożyć swoją cegiełkę jednocześnie czerpiąc z tych, które wnieśli inne. I projekt ten w dużej części się udał – tylko w polskojęzycznej wersji tej encyklopedii jest ponad 1,5 miliona artykułów, co czyni ją największym zbiorem informacji w polskojęzycznym Internecie.

Niestety łatwy i nieskrępowany dostęp do informacji niesie ze sobą też ryzyka. Pozwolenie wszystkim – a więc także osobom nieposiadającym odpowiednich kompetencji i merytorycznej wiedzy – na tworzenie treści przyczynia się do tego, że w Wikipedii znajduje się wiele informacji nieprawdziwych, a często wprost fałszywych. Autorzy treści nie zawsze opierają się ma merytorycznych źródłach, a moderatorzy, którzy przed opublikowaniem konkretnego artykułu powinni sprawdzić jego treść, nie zawsze także posiadają odpowiednie kompetencje i wiedzę, aby wyłapać takie błędy.

Wynika to z faktu, iż Wikipedia to projekt w większości społeczny – tworzony przez wolontariuszy – przez co trudniej jest wymagać od niej fachowej wiedzy na każdy możliwy temat. W swojej pracy opierają się one więc na źródłach i treściach, które podają sami autorzy artykułów (którzy w dodatku w większości są anonimowi!). Tym samym stworzona przez takowych twórców informacja, może zostać zweryfikowana jako prawdziwa i tym samym opublikowana, nawet jeśli z prawdą nie ma nic wspólnego.
Autorzy takowych fejków bywają bardzo kreatywni i dla uwiarygodnienia nieprawdziwych informacji gotowi są zamieszczać przedziwne dowody. Jedną z pierwszych takich mistyfikacji w polskim internecie była postać Henryka Batuty. Postać taka nigdy nie istniała, jednakże w latach 2004 do 2006 jej opis jako działacza międzynarodowego ruchu robotniczego znajdował się w polskojęzycznej Wikipedii. Dowodem na istnienie takiej postaci była… ulica Batuty w Warszawie. Warto tylko pamiętać, że batuta to pałeczka wykorzystywana przez dyrygenta, a ulica ta usytuowana jest w okolicy takich jak Sonaty, Bacha czy Mozarta. Odpowiednio spreparowana tabliczka z nazwą ulicy pomogła jednak uwiarygodnić istnienie fałszywej postaci, na którą powoływali się później autorzy wielu profesjonalnych źródeł. I mieli z tego powodu liczne nieprzyjemności.

To tylko jeden z bardzo licznych przykładów gdy Wikipedia zawierała coś co nie było zgodne z prawdą, a wręcz było prawdziwym kłamstwem. Niestety łatwość w edycji i publikacji postów przyczynia się do licznych przypadków internetowego wandalizmu – gdy internauci opowiadający się po jednej ze stron danej dyskusji czy konfliktu usuwają z niej informacje dla nich nieprzychylne bądź próbują zmieniać wydźwięk artykułu na taki, który byłby bardziej zgodny z ich światopoglądem.

I warto mieć tu na uwadze, że Wikipedia, która ma w swoich założeniach bycie obiektywnym i pozbawionym jakichkolwiek uprzedzeń źródłem treści, tworzona jest przez ludzi, którzy zawsze mają jakieś poglądy i przemyślenia. Mogą więc, świadomie lub nie, pomijać jakieś informacje, tak by treść przez nich tworzona była bardziej zgodna z ich punktem widzenia. To samo dotyczy też moderatorów, którzy mogą bardziej przychylnym okiem spoglądać na artykuły, które są im bliższe światopoglądowo.

Co zrobić więc aby uniknąć przykrych niespodzianek przy korzystaniu z Wikipedii?

Oczywiście nie oznacza to, że należy całkowicie pominąć Wikipedię przy korzystaniu z Internetu. Byłoby to zapewne wręcz niemożliwe.
Warto jednak traktować Wikipedię jako pośrednie – a nie ostateczne – źródło treści. Tym samym kopiowanie wprost całych artykułów z tej strony do jakiejkolwiek pracy naukowej – może przyczynić się do powielania fałszywych danych.
Warto jednak wiedzieć, że pod artykułem – w części, którą większość osób omija – znajdują się przypisy i linki zewnętrzne. To bardzo skuteczne narzędzie do sprawdzenia czy informacje podane w danym zagadnieniu są prawdziwe czy też nie.
Jednak i tu mogą czaić się pułapki. Autorzy wielu artykułów w Wikipedii podpierają się niesprawdzonymi i nieprawdziwymi linkami, które traktują jako wiarygodne źródło dla swoich potrzeb. Warto więc sprawdzić czy strona, portal internetowy, albo książka jest źródłem na które warto się powoływać.
Do wiarygodnych źródeł zaliczyć można chociażby inne, pisane już przez profesjonalnych autorów encyklopedie (np. internetową encyklopedię PWN), strony uczelni naukowych (czyli te, które w domenie zawierają końcówkę .edu.pl) czy strony rządowe (te w domenie .gov.pl), bo ich stworzenie i publikowane treści znajdują się pod nadzorem państwa.
Warto także porównać treść Wikipedii w wielu językach. Jeśli polskojęzyczna Wikipedia będzie zawierała treść sprzeczną z jej anglojęzyczną formą, powinna zapalić się nam duża lampka ostrzegawcza. Anglojęzyczną Wikipedię tworzy i nadzoruje zdecydowanie więcej osób niż polską i publikacja fałszywych informacji jest dużo trudniejsza (lecz pamiętajcie w dalszym ciągu jest możliwa!).

Istotnym narzędziem jest także historia edycji danego artykułu. Na stronie artykułu w zakładce „Historia” można sprawdzić, kto i kiedy dokonywał edycji. Jeśli artykuł jest często edytowany przez osoby anonimowe lub nowo zarejestrowane konta, warto być bardziej ostrożnym w zakresie informacji.

Innym mechanizmem, który warto znać jest tak zwana wersja stabilna artykułu. Na Wikipedii artykuły zazwyczaj mają wersję „stabilną” lub „zatwierdzoną”, która uznawana jest za bardziej wiarygodną. Korzystając z tego narzędzia warto znaleźć taką wersję artykułu, jeśli istnieje, aby uzyskać pewność co do rzetelności informacji.

Warto też zobaczyć sekcję dyskusji artykułu, gdzie społeczność Wikipedii może omawiać i weryfikować zawartość. Często znajdują się tam informacje o kontrowersjach, niejasnościach lub problemach związanych z artykułem.

Podsumowując warto mieć na uwadze, że Wikipedia pomimo wielu szlachetnych i godnych naśladowania idei tworzona jest przez ludzi. A to niestety przyczynia się do tego, wśród wielu merytoryczny i wartościowych treści zdarzają się w niej błędy, akty wandalizmu czy nieprawdy powstałe w wyniku stronniczości, wandalizmu czy chęci szerzenia dezinformacji. I aby nie stać się ich ofiarą warto trzymać się podanych wyżej rad.

Źródła:

Artykuł w Gazecie Wyborczej – Jak komunista Batuta katolików mordował

Największa na świecie encyklopedia obchodzi 15-lecie istnienia

Powiedz: „Sprawdzam!”. Nie daj się manipulacjom w Internecie

Jarek Szubrycht W sieci kłamstw